Հայաստանի Հանրապետության Հարկային Համակարգ։ Ամբողջական Ուղեցույց 2025թ․

Հայաստանի Հանրապետությունում գործում է բարենպաստ և թափանցիկ, համեմատաբար ցածր դրույքաչափերով աչքի ընկնող հարկային համակարգ։ Հարկերի մեծ մասը վճարվում է ուղիղ պետական բյուջե։ ՀՀ հարկային օրենսգիրքը ձևավորվել է միջազգային լավագույն փորձի հիման վրա, որն ապահովում է տնտեսության կայուն զարգացմանը նպաստող հարկային միջավայր։

ՀՀ հարկային համակարգը բաղկացած է մի խումբ ուղղակի և անուղղակի հարկերից, որոնք պարտադիր են ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձանց համար: Հայաստանում գործող հարկային օրենսդրությունը միտված է ապահովելու պետական եկամուտների կայուն հավաքագրումը՝ խրախուսելով ձեռնարկատիրական գործունեությունը:

ՀՀ-ում կիրառվում են պետական և տեղական հարկեր։ Պետական հարկերը գանձվում են ՀՀ ողջ տարածքում և կիրառվում են ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց նկատմամբ: Տեղական հարկեր, որոնք սահմանվում են համայնքային իշխանությունների կողմից և ներառում են գույքահարկը, հողի հարկը, ինչպես նաև որոշ հատուկ տուրքեր։

Պետական հարկերի տեսակները

• Ավելացված արժեքի հարկ (ԱԱՀ),
• ակցիզային հարկ,
• շահութահարկ,
• եկամտային հարկ,
• բնապահպանական հարկ,
• ճանապարհային հարկ,
• շրջանառության հարկ:

Տեղական հարկերի տեսակները

• անշարժ գույքի հարկը,
• փոխադրամիջոցների գույքահարկը:

Հայաստանի հարկային համակարգի ընդհանուր սկզբունքներն ամրագրված են «Հարկային օրենսգրքում», որը 2018 թվականին ընդունված նոր տարբերակով դարձավ ավելի համակարգված, պարզ և թափանցիկ։ Նոր օրենսգրքի ներդրումը նպաստել է նաև հարկային վարչարարության թվայնացմանը, ինչի արդյունքում հարկ վճարողները կարող են էլեկտրոնային եղանակով հաշվետվություններ ներկայացնել և կատարել վճարումներ։

Հայաստանի Հանրապետությունում կիրառվող հարկերը կարելի է դասակարգել հետևյալ կերպ:

• Անուղղակի հարկեր — անուղղակի հարկերը սահմանվում են միջոցների շրջանառության համար, հետևաբար փաստացի գանձվում են վերջնական սպառողներից։ Անուղղակի հարկերը սահմանվում են ապրանքների ու ծառայությունների գների նկատմամբ, վճարվում են սպառողների կողմից և մուտքագրվում պետական բյուջե։ Այդ հարկերից են ավելացած արժեքի հարկ և ակցիզային հարկ։
• Ուղղակի հարկեր — ուղղակի են կոչվում այն հարկերը, որոնցով հարկվում են սուբյեկտների եկամուտները և տնօրինվող օբյեկտները։ Դրանցից են եկամտային հարկը, շահութահարկը, գույքահարկը, ժառանգության հարկը, նվիրատվության հարկը, հողի հարկը, ռեսուրսների հարկը։

Եղեք տեղեկացված ՀՀ հարկային համակարգից: Alpha Accounting-ը տրամադրում է մասնագիտական խորհրդատվություն ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձանց։

Ստանալ հարկային խորհրդատվություն հիմա

Առավել տարածված հարկատեսակների ամբողջական նկարագիրը։

Ավելացված արժեքի հարկ

Ավելացված արժեքի հարկ (ԱԱՀ) — հարկման օբյեկտ համարվող գործարքների և (կամ) գործառնությունների իրականացման համար Օրենսգրքով սահմանված կարգով, չափով և ժամկետներում պետական բյուջե վճարվող պետական հարկ է:

ԱԱՀ հարկման օբյեկտ են համարվում հետևյալ գործարքներն ու գործողությունները.

1. Ապրանքի մատակարարումը, եթե դրա մատակարարման վայրը համարվում է Հայաստանի Հանրապետությունը։
2. Աշխատանքի կատարումը և ծառայության մատուցումը, բացառությամբ բեռների, փոստի և (կամ) ուղևորների՝ ցանկացած տեսակի տրանսպորտային միջոցով փոխադրման տրանսպորտային ծառայության մատուցման գործարքը, որը ԱԱՀ-ով հարկման օբյեկտ չի համարվում, եթե այն սկսվում և ավարտվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս։
3. Ապրանքի ներմուծումը Հայաստան՝ «Բաց թողնում՝ ներքին սպառման համար» մաքսային ընթացակարգով։ Այսինքն ապրանքը ներմուծվում է Հայաստան և ենթարկվում է համապատասխան մաքսային ձևակերպումների, ինչից հետո այն կարող է ազատորեն շրջանառվել երկրի տարածքում՝ առանց հետագա մաքսային սահմանափակումների։ Այս գործընթացի ընթացքում կիրառվում են անհրաժեշտ հարկերն ու վճարները, ներառյալ ԱԱՀ-ն և մաքսատուրքերը, եթե նախատեսված է։
4. ԵՏՄ անդամ պետություններից ԵՏՄ կարգավիճակ ունեցող ապրանքի ներմուծումը Հայաստան։

ԱԱՀ-ով չեն հարկվում.

1. Ապրանքի մատակարարման գործարքները, եթե դրանց մատակարարման վայրը չի համարվում Հայաստանը, օրինակ ապրանքի արտահանումը այլ երկիր։
2. Տրանսպորտային ծառայությունները (բեռների, փոստի, ուղևորների փոխադրում), եթե դրանք սկսվում և ավարտվում են Հայաստանի սահմաններից դուրս։ Այս դեպքում Հայաստանը համարվում է միջանկյալ երկիր մեկ երկրից մեկ այլը որևէ ապրանք տեղափոխելու համար։

Ավելացված արժեքի հարկի (ԱԱՀ) դրույքաչափերը Հայաստանում

1. Հայաստնում ԱԱՀ-ն հաշվարկվում է 20% դրույքաչափով, բացառությամբ Օրենսգրքով սահմանված որոշ դեպքերի։
2. Եթե ապրանքի մատակարարման, աշխատանքի կատարման կամ ծառայության մատուցման դիմաց հատուցման գումարի մեջ ԱԱՀ-ն ներառված է, ապա հարկը հաշվարկվում է 16.67% հաշվարկային դրույքաչափով հետևյալ դեպքերում՝
   • Կազմակերպությունը կամ անհատ ձեռնարկատերը, խախտելով Օրենսգրքի պահանջները, չի գրանցվել որպես ԱԱՀ վճարող։
   • ԱԱՀ վճարող համարվող անձը 20% ԱԱՀ-ի ենթակա գործարքների հաշվարկային փաստաթղթում առանձին տողով չի նշել ԱԱՀ-ի գումարը և դրույքաչափը։
   • ԱԱՀ վճարող համարվող անձը հաշվարկային փաստաթուղթ դուրս չի գրել։
   • ԱԱՀ վճարող համարվող անձը գնորդին տրամադրել է միայն ՀԴՄ կտրոն՝ առանց ԱԱՀ-ի առանձին հաշվարկման։
3. Որոշակի գործարքների հարկման բազայի նկատմամբ ԱԱՀ-ն հաշվարկվում է 0% դրույքաչափով։ Որոնք հետևյալ գործարքներն են։
   • Հայաստանում արտահանված ապրանքների մատակարարումը (սև և գունավոր մետաղների ջարդոնի բացառությամբ):
   • ԵՏՄ անդամ պետություն արտահանված ապրանքների մատակարարումը՝ փաստաթղթերով հավաստագրված:
   • Ապրանքների փաթեթավորում, բեռնման, բեռնաթափման և այլ ծառայությունների մատուցումը, որոնք կապված են արտահանման գործարքների հետ:
   • Միջազգային տրանսպորտային ծառայությունների մատուցումը՝ բեռների, փոստի և ուղևորների փոխադրմամբ:
   • ԵՏՄ միասնական մաքսային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով վերամշակման նպատակով ներմուծված կամ արտահանված ապրանքների հետ կապված ծառայությունների մատուցումը:
   • Միջազգային երթուղիներով թռիչքներ իրականացնող օդանավերի համար ծառայությունների մատուցումը:
   • Մաքսային տարանցման ծառայությունների մատուցումը:
   • Դիվանագիտական ներկայացուցչություններին մատակարարումներն ու ծառայությունների մատուցումը, եթե տվյալ երկրում ԱԱՀ-ի զրոյական դրույքաչափը նախատեսված է:
   • Էլեկտրակապի կամ փոստային ծառայությունների միջազգային փոխկապակցման ծառայությունների մատուցումը:

ՀՀ-ում տնտեսական գործունեություն իրականացնող հարկատուները կարող են պետական բյուջեից ավելացված արժեքի հարկի փոխհատուցում ստանալ։ Փոխհատուցման ենթակա ավելացված արժեքի հարկի գումարի հաշվարկման կարգը հետևյալն է։

• Հաշվարկվում է, թե որքան ԱԱՀ է վճարվել բյուջե։
• Հաշվարկվում է, թե որքան ԱԱՀ կարելի է նվազեցնել։

Եթե առաջինը մեծ է երկրորդից, ապա տարբերությունը կարող է վերադարձվել։
ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումարը կարող է ուղղվել պետական բյուջե վճարման ենթակա ԱԱՀ-ի գումարների մարման կամ մուտքագրվել միասնական հաշվին: Եթե հաշվետու ժամանակաշրջանի հաշվարկի օրվա դրությամբ ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումար կա, այն կարող է ուղղվել պետական բյուջե վճարման ենթակա ԱԱՀ-ի գումարների մարման՝ հարկ վճարողի համապատասխան ծրագրային հրահանգով:

Եթե հաշվետու ժամանակաշրջանի հաշվարկով առաջանում է ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումար, ապա այն մուտքագրվում է միասնական հաշվին, եթե ռիսկային չհամարվի: ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումարները, որոնք համարվում են ռիսկային, կպահանջեն ստուգում կամ հիմնավորվածության ուսումնասիրություն՝ դրանց մուտքագրման համար:

Այս կարգը վերաբերում է ԱԱՀ-ի և ակցիզային հարկի միասնական հաշվարկներին, և դրույթները կիրառում են ըստ Կառավարության սահմանած չափանիշների:

ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումարները տարանջատվում են ոչ ռիսկայինի և ռիսկայինի։ Ոչ ռիսկային տեսակի դեպքում հնարավոր է ծրագրային հրահանգի կիրառմամբ ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումարն ուղղել որևէ ժամանակաշրջանի ԱԱՀ-ի գումարների մարմանը կամ մուտքագրել հարկ վճարողի միասնական հաշվին։ Ռիսկայինի դեպքում գրավոր դիմումի հիման վրա հարկ վճարողի ԱԱՀ-ի փոխհատուցվող գումարը ենթակա է ստուգման/հիմնավորվածության ուսումնասիրության միասնական հաշվին մուտքագրելու նպատակով։ Այս նպատակով հարկավոր է լրացնել թիվ 287 հաշվետվությունը։

Ռիսկայնության տեսակի մասին տեղեկանալու համար անհրաժեշտ է մուտք գործել Հաշվետվույունների ներկայացման էլ․ համակարգ և կատարել համապատասխան գործողություններ։

Շահութահարկ

Շահութահարկը — հարկատուի կողմից սահմանված կարգով և չափով հարկվող շահույթից պետական բյուջե վճարվող ուղղակի հարկ է։ Շահութահարկի պարտավորություն ունեն՝

• Ռեզիդենտ կազմակերպությունները, բացառությամբ պետական մարմինների, համայնքների կառավարչական հիմնարկների, ՀՀ Կենտրոնական բանկի, դիվանագիտական ներկայացուցչությունների և որոշ այլ ազատված սուբյեկտների։
• Հայաստանում հաշվառված անհատ ձեռնարկատերերը և նոտարները։
• Կանոնները գրանցած պայմանագրային ներդրումային ֆոնդերը, բացառությամբ կենսաթոշակային և երաշխիքային ֆոնդերի։
• Ոչ ռեզիդենտ կազմակերպություններն ու ֆիզիկական անձինք, որոնք գործունեություն են ծավալում կամ եկամուտ են ստանում ՀՀ աղբյուրներից։

Հարկման ենթակա են՝

• Ռեզիդենտ կազմակերպությունների, անհատ ձեռնարկատերերի և նոտարների համախառն եկամուտները՝ ստացված ՀՀ-ից և արտերկրից (բացառությամբ անձնական եկամուտների)։
• Ներդրումային և արժեթղթավորման ֆոնդերի զուտ ակտիվների հանրագումարը։
• Ոչ ռեզիդենտների ՀՀ աղբյուրներից ստացվող եկամուտները։

Շահութահարկով հարկման բազա:

• Ռեզիդենտների դեպքում՝ հարկման բազան համարվում է համախառն եկամտի և նվազեցումների դրական տարբերությունը։
• Ներդրումային ֆոնդերի դեպքում՝ զուտ ակտիվների հանրագումարը՝ ՀՀ Կենտրոնական բանկի սահմանած կարգով։
• Ոչ ռեզիդենտների դեպքում՝ մշտական հաստատության միջոցով գործունեություն իրականացնողների համար՝ հարկվող շահույթը, իսկ առանց հաստատության գործողների համար՝ համախառն եկամուտը։

Շահութահարկի դրույքաչափերը տարբեր են՝ կախված հարկ վճարողի կարգավիճակից և եկամտի տեսակից։

Ընդհանուր դրույքաչափեր։

• Ռեզիդենտ կազմակերպությունների և ՀՀ-ում մշտական հաստատության միջոցով գործունեություն իրականացնող ոչ ռեզիդենտների համար՝ 18%։
• Ներդրումային և արժեթղթավորման հիմնադրամների համար՝ 0.01%։
• Շրջանառության հարկով հարկվող անհատ ձեռնարկատերերի համար՝ ամսական 5,000 դրամ (վերջնական պարտավորություն)։
• Հարկման ընդհանուր համակարգում գործող անհատ ձեռնարկատերերի համար՝ 23%։

Ոչ ռեզիդենտների համար (առանց մշտական հաստատության)։

• Ապահովագրական հատուցումներ, վերաապահովագրական վճարներ, փոխադրում (ֆրախտ)՝ 5%։
• Պասիվ եկամուտներ՝ 10%։
• Շահաբաժիններ՝ 5%։
• Արժեթղթերի օտարումից ստացված ակտիվների հավելաճ՝ 0%։
• Այլ կազմակերպություններում բաժնետոմսերի կամ բաժնեմասերի օտարումից ստացված հավելաճ՝ 18%։
• Այլ եկամուտներ, որոնք վերը նշված չեն՝ 20%։

Հատուկ դրույթներ

• Եթե ոչ ռեզիդենտի եկամուտները չեն վերագրվում ՀՀ-ում գտնվող հաստատությանը, ապա դրանց նկատմամբ կիրառվում են ոչ ռեզիդենտների համար նախատեսված հատուկ դրույքաչափերը։
• Եթե ՀՀ-ում գործող կազմակերպությունը հարկային ազատ գոտիներում (օֆշոր) գրանցված կազմակերպություններին կատարում է կանխավճար, և այն չի ստացվում մեկ տարվա ընթացքում, ապա այն համարվում է ՀՀ աղբյուրներից ստացված եկամուտ և հարկվում է 20%-ով։
  Այս դրույքաչափերը սահմանում են շահութահարկի հաշվարկման տարբեր մեխանիզմներ՝ ապահովելով հարկային բեռի դիվերսիֆիկացված բաշխում։

Եկամտային հարկ

Եկամտային հարկը պետական բյուջե վճարվող հարկ է, որը կիրառվում է ֆիզիկական անձանց եկամուտների նկատմամբ։ Այն վճարում են ինչպես ռեզիդենտ, այնպես էլ ոչ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձինք։ Անհատ ձեռնարկատերերն ու նոտարները եկամտային հարկ են վճարում միայն իրենց անձնական եկամուտների մասով։

Ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց դեպքում հարկման ենթակա է ինչպես Հայաստանի Հանրապետությունից ստացված, այնպես էլ արտերկրում գտնվող աղբյուրներից ստացվող եկամուտը։ Ոչ ռեզիդենտների համար հարկման ենթակա են միայն Հայաստանի աղբյուրներից ստացվող եկամուտները։

10% Հարկային դրույքաչափ

1. Գիտական հետազոտություններ և փորձարարական մշակումներ։
   • Աշխատող անձինք, ովքեր զբաղվում են բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում գիտական հետազոտություններով կամ փորձարարական մշակումներով, վճարում են 10% եկամտային հարկ։ Օրինակ բարձր տեխնոլոգինաերի ոլորտում գործող ստարտափները, դեղամիջոցների մշակմամբ զբաղվող ֆարմացևտիկ ընկերությունները և այլն։
2. Կամավոր կենսաթոշակային վճարներ (միանգամյա կամ փոփոխական)։
   • Միանգամյա կամ փոփոխական կենսաթոշակային վճարներից ստացված եկամուտները հարկվում են 10%-ով։
3. Բանկային ավանդների և պարտքային արժեթղթերի տոկոսներ։
   • 10% հարկ է հաշվարկվում, եթե տոկոսներ ստացվում են բանկային ավանդից կամ հրապարակային առաջարկից։ Այս ցանկում կարող են ներառվել ներդրումային ֆոնդերը, վարկային կազմակերպությունները, ինչպես նաև հիմնադրամները և բարեգործական կազմակերպությունները։
4. Ռոյալթիներ։
   • Ռոյալթիների եկամուտները հարկվում են 10%-ով։ Այս ցանկում կարող են ներառվել ֆիլմաարտադրող և մեդիա ընկերությունները, հրատարակչական տները (գրքերի, երաժշտության հեղինակային իրավունքների կառավարման ոլորտում)։
5. Վարձակալական վճարներ։
   • Վարձակալությունից ստացված եկամուտը հարկվում է 10%-ով։ Եթե վարձակալության ընդհանուր գումարը գերազանցում է 60 միլիոն դրամը, ապա գերազանցող մասը հարկվում է ևս 10%-ով։ Բիզնես կենտրոնները, որոնք գրասենյակային տարածքների երկարաժամկետ վարձակալությամբ են զբաղվում, անշարժ գույքի գործակալությունները ընկնում են այս տեսակի մեջ։
6. Գույքի օտարումից ստացվող եկամուտներ։
   • Գույքի վաճառքից ստացված եկամուտները հարկվում են 10%-ով, եթե բացառված չեն որոշակի դեպքերով։
7. Կառուցապատողի եկամուտներ շենքերի կամ տարածքների վաճառքից։
   • Կառուցապատողը վճարում է 10% եկամտային հարկ՝ շենքերի կամ տարածքների վաճառքից ստացված եկամուտներից։
8. Կորպորատիվ կապիտալից կամ ներդրումային ֆոնդից ստացվող եկամուտներ։
   • 10% եկամտային հարկ է հաշվարկվում այս տեսակ եկամուտների վրա։

5% Հարկային դրույքաչափ

1. Շահաբաժիններ — շահաբաժինների եկամուտները հարկվում են 5%-ով՝ հաշվի առնելով Օրենսգրքի սահմանված որոշ նվազեցումները։ Բանկերի և ֆինանսական կազմակերպությունների բաժնետերերը, հոլդինգային ընկերությունները, բաժնետիրական ընկերությունների բաժնետերերը, ներդրումային ֆոնդերը և վենչուրային կապիտալային ընկերությունները, տեխնոլոգիական և ստարտափ ընկերությունների հիմնադիրները և ներդրողները, ինչպես նաև արտադրական և առևտրային խոշոր կորպորացիաները ստանում են շահաբաժիններ, որոնք հարկվում են 5%-ով։

20% Հարկային դրույքաչափ

1. Գույքի օտարումից ստացվող եկամուտներ (որոշ դեպքեր)։
   • Որոշ դեպքերում, երբ գույքի վաճառքից ստացված եկամուտները չեն համապատասխանում 10%-ի համար սահմանված կարգերին, դրանք հարկվում են 20%-ով։
2. Պասիվ եկամուտներ (12 ամիս վճարելու դեպքում)։
   • Եթե պասիվ եկամուտները չեն վճարվում 12 ամսվա ընթացքում՝ 20% հարկ է հաշվարկվում։
3. Կորպորատիվ կապիտալի կամ ներդրումային ֆոնդի բաժնետոմսերի վաճառքից ստացված եկամուտներ։
   • 20% եկամտային հարկ է հաշվարկվում, երբ եկամուտներ ստացվում են կորպորատիվ կապիտալից կամ ներդրումային ֆոնդի բաժնետոմսերի վաճառքից։

Շրջանառության հարկ

ՀՀ հարկային օրենսդրության շրջանակներում կիրառվող հարկատեսակ է, որը փոխարինում է ավելացված արժեքի հարկին (ԱԱՀ) և/կամ շահութահարկին: Այն նախատեսված է փոքր և միջին բիզնեսի համար՝ ապահովելով պարզեցված հարկման ռեժիմ։
Շրջանառության հարկ վճարող համարվելու համար հարկ վճարողի նախորդ տարվա իրացման շրջանառությունը չպետք է գերազանցի 115 միլիոն դրամը: Այդ կարգավիճակ կարող են ունենալ՝

• Ռեզիդենտ առևտրային կազմակերպությունները
• Անհատ ձեռնարկատերերը (ԱՁ)

Հարկ վճարողները կարող են կամավոր դիմել այս հարկման ռեժիմին անցնելու համար, եթե բավարարում են Օրենսգրքում սահմանված պայմանները:
Շրջանառության հարկ վճարող չեն կարող համարվել որոշ տնտեսական ոլորտներում գործող կազմակերպություններ, ներառյալ՝

• Բանկերը, վարկային կազմակերպությունները, ապահովագրական և ներդրումային ընկերությունները
• Խաղային և վիճակախաղային գործունեություն իրականացնող ընկերությունները
• Աուդիտորական, փաստաբանական ծառայություններ մատուցող ընկերությունները
• Այն կազմակերպությունները, որոնք փոխկապակցված են այլ ընկերությունների հետ, և նրանց ընդհանուր շրջանառությունը գերազանցում է 115 միլիոն դրամը

Շրջանառության հարկի դրույքաչափերը տարբերվում են՝ կախված գործունեության բնույթից։ Այն ընկերությունների համար, որոնք փոխարինում են և՛ ԱԱՀ-ին, և՛ շահութահարկին, հաշվարկը կատարվում է 40% շահութահարկի և 60% ԱԱՀ-ի համամասնությամբ: Անհատ ձեռնարկատերերի դեպքում այն փոխարինում է միայն ԱԱՀ-ին։
Հարկ վճարողները կարող են անցնել շրջանառության հարկման ռեժիմ՝ դիմելով հարկային մարմին մինչև տվյալ տարվա փետրվարի 20-ը կամ իրենց գործունեության ընթացքում՝ սահմանված ժամկետներում։ Բացի այդ, եթե հարկ վճարողը կորցնում է միկրոձեռնարկատիրության կարգավիճակը, նա կարող է անցնել շրջանառության հարկի ռեժիմին, եթե դրա համար դիմի 20 օրվա ընթացքում։

Ուշադրություն։ Տվյալ նյութը ամբողջական չէ և ներկայացված է ՀՀ Հարկային համակարգի մասով ընդհանուր տեղեկատվության համար։ Ավելի մանրամասն տեղեկատվության համար անհրաժեշտ է ընթերցել Հարկային օրենսգրքի համապատասխան հոդվածները և որոշումները։